در طول بیش از یکصد سال از پیدایش تجاری نفت در ایران نظریه نفرین منابع* (Resource curse) بر تفکرات و برنامه‌ریزی های مرتبط با صنعت نفت سایه انداخته و تا حدی یکی از موجبات جلوگیری نظرات پویا، مستقل و بین‌المللی در عرصه نفت گردیده است. در اغلب ادبیات نفتی و در نظرات بسیاری از کارشناسان برجسته هشدارهایی مبنی بر رشد فزاینده مصرف داخلی و پیر شدن چاه‌ها که البته واقعیتی آشکار و نگران کننده است به چشم می‌خورد. لکن در این تحلیل‌ها این واقعیت به فراموشی سپرده شده است که صد سال صنعت نفت ایران تجربه و اندوخته عظیمی است که حتی بدون صدور نفت خام و تحقق بین‌المللی سازی آن قادر خواهد بود که چندین برابر بیش از درآمد کنونی حاصل از صدور نفت خام درآمد کسب نماید.

این در حالی است که شرکت ملی نفت ایران در واکنش به اغلب تحولات ساختاری مهم بین المللی که طی سال های گذشته در بازار جهانی نفت شکل گرفته، منفعل بوده است. پاره ای از این تحولات ساختار بازار جهانی نفت عبارتند از:

• ظهور بازارهای سلف و کاغذی و عملیات بازارهای آتی
• افزایش نقش و جایگاه گاز طبیعی به عنوان رقیبی جدی برای نفت خام
• و نیز سرعت یافتن تولید و عرضه منابع انرژی تجدید پذیر
• افزایش تاثیرات متقابل نرخ برابری ارزها و نظام قیمت گذاری نفت خام
• گسترش سیاست اعمال تحریم از سوی آمریکا علیه کشورهای عمده تولیدکننده نفت خام (و گاز) مانند لیبی، عراق، نیجریه، ونزوئلا، ایران و… و تاثیرات آن بر بازار جهانی نفت
• افزایش چشمگیر نقش تکنولوژی و کمپانی های خدمات فن آوری در رقابت با شرکت های بالادستی در سطح جهانی
• و مهاجرت سرمایه و نیروی انسانی نخبه از صنعت جهانی نفت به سوی صنایع و خدمات ماهواره ای، ارتباطات و تکنولوژی اطلاعات (IT) و تجارت الکترونیکی نفت و فراورده ها
• و ظهور یورو ارز واحد اروپایی و متعاقبا یوان و آغاز چالش جدی نظام قیمت گذاری نفت خام در مقابل دلار.

ادامه مطلب در بیشتر بخوانید…

با این حال باید گفت: لازمه تبدیل و تحول از یک شرکت ملی به یک شرکت بین المللی با جایگاه متعالی در سطح شرکت ملی نفت ایران، آشنایی و اشراف به قواعد، تحولات و مسائل روز و حتی آتی بازارهای نفت و انرژی است. در این راستا، نگاهی به تجارب شرکت های بین المللی موفق، لزوم در پیش گرفتن اقداماتی نظیر تولید انرژی های نو و تجدید پذیر، توسعه دانش فنی به منظور بهره برداری از ذخایر نامتعارف، تلاش برای گام برداشتن در راستای کنوانسیون های زیست محیطی و برندسازی، تجاری سازی برندها و آنگاه بازاریابی داخلی و بین المللی برندها در حوزه تولیدات و خدمات فنی و مهندسی، بیش از پیش احساس می شود.

*رشد اقتصادی پایین‌تر کشورهایی با منابع طبیعی گسترده نسبت به سایر کشورها تناقضی است که به بلای منابع، نفرین منابع و یا به تناقض فراوانی شهرت دارد. این پدیده بر اثر عوامل مختلف ممکن است بوجود آید، از آن جمله کاهش قدرت رقابتی در سایر بخشهای اقتصادی (که بر اثر نرخ واقعی ارز که به طبع تزریق درآمد حاصل از منابع بطور مسقیم در اقتصاد حاصل می‌شود)، فرار سرمایه از بخش منابع طبیعی، عدم مدیریت دولت و یا بر اثر فساد سیاسی ممکن است اتفاق بیفتد.